Kerst begon bij de Romeinse legerofficier, christen en historicus Julius Africanus (160-240)
Kerst is een verjaardagsfeest. Een verjaardagsfeest is het vieren van iemands geboortedag. Het wordt tijd om aan kêrs (Uteregs dialect) te denken. We kunnen misschien beter spreken van een kerstseizoen, want de kerstversieringen worden immers na het vertrek van Sintereklaos (Uteregs dialect) weer uit de schuur of van zolder gehaald? Kerstmis (RK = Christus-mis) of Kerstfeest (Prot. = Christus-viering) is in onze westerse cultuur een bijzonder fenomeen. Daarover later meer.
Eerst een opmerkelijke gerechtelijke uitspraak uit 1990 van een rechtbank in Ohio (USA). Schoolbesturen uit Cleveland banden alle kerstachtige activiteiten uit de scholen omdat het volgens hen in strijd was met de scheiding tussen kerk en staat. Ouders betwistten dit. Zij betoogden voor de rechtbank dat Kerstmis geen christelijk of kerkelijk feest is maar een wereldwijde seculiere traditie. De rechtbank oordeelde dat Kerstmis inderdaad geen christelijke oorsprong heeft en het ophangen van kerstballen, het neerzetten van kerststallen en andere kerstachtige activiteiten in de scholen gewoon mogen plaatsvinden, maar Bijbel lezen en gebed zijn wel verbonden aan het christendom en moeten daarom verbannen worden uit de openbare scholen.
We hebben hier gelijk de kern van het fenomeen Kerstfeest te pakken. Is het Kerstfeest oorspronkelijk christelijk of niet? Als we met christelijk bedoelen dat het in de Bijbel staat dan is dat niet het geval. Een Bijbelse opdracht om Kerst te (moeten) vieren staat niet in de Bijbel. Het christendom heeft kerst wel omarmd en viert met kerst de geboorte van Jezus. In de Bijbel lezen we wel over het herdenken van een overlijden: Prediker 7:1: “… de dag waarop je sterft is beter dan de dag waarop je wordt geboren.” We hebben hier gelijk het argument van de Jehova’s Getuigen om geen verjaardagen te vieren. Overigens vierde men in de oudheid wel verjaardagen. In Genesis 40:20 staat: “… daarna gaf de Farao (Thoetmosis IV 1397-1388 v.C.) een groot feest voor al zijn dienaren, ter gelegenheid van zijn verjaardag.” En de Grieken bijvoorbeeld maakten maanvormige taarten ter ere van hun god Artemis (jacht) met daarop kaarsen.
Christenen en Joden vierden de eerste tweehonderd jaar niet zoiets als een geboortedag, een verjaardag, laat staan de geboortedag van Jezus. De hun omringende Romeinen vierden wel verjaardagen voor de gewone man en maakten gebruik van hun eigen kalender. Inderdaad, alleen de verjaardag voor de gewone man werd gevierd, niet de verjaardag van de vrouw. Daarom is het ook niet zo heel erg verwonderlijk dat een Romein, namelijk Julius Africanus (160-240), Romeins legerofficier en later christen en historicus, als eerste voorstelde om vanuit die Romeinse gewoonte ook de verjaardag van de christelijke Jezus te vieren en wel op 25 december (de eerste keer in 221 n.C.). Voor Julius was 25 december logisch omdat de Romeinen op die datum de hergeboorte van de zonnegod (sol invictus = de onoverwinnelijke zon) vierden. Andere bronnen noemen 25 december 336 n.C. als eerste Kerstmis. Hoe dan ook, na de val van het Romeinse Rijk voelde de (RK) kerk zich vrij om deze goddeloze traditie weer af te schaffen, maar naar mate er steeds meer niet-Joden (heidenen) christen werden vond er ook steeds meer vermenging van gebruiken plaats. Eerst vierden koningen en edellieden (met een kroon op hun hoofd) hun verjaardag, daarna steeds meer de gewone man en langzamerhand kon ook de kerk er niet meer om heen met als laatste stap dat ook de verjaardag van koning Jezus natuurlijk gevierd moest worden. De datum heeft men nooit meer veranderd zoals we weten. De invloed van een eventuele Germaanse invloeden laat ik hier even buiten beschouwing.
Uiteindelijk werd pas tijdens de nationale (Protestantse) Dordtse synode in 1618 het verbod op het vieren van feestdagen officieel opgeheven en rond het begin van de 18de eeuw was het Kerstfeest binnen het protestantisme algemeen gebruikelijk. Men dicht het gebruik van de kerstboom (RK kerk) zelfs aan Maarten Luther (1483-1546, Duitsland) toe. Hij verklaarde de boom tot symbool van de geboorte van Jezus. Volgens Luther herinnert de kerstboom aan de boom in het paradijs, de kerstballen aan de vruchten waarvan Adam en Eva aten en de piek aan de ster die de Wijzen de weg wees.
Ook in onze Nederlandse cultuur en waarschijnlijk in jouw familiecultuur is Kerstmis een vanzelfsprekendheid, ook als je niet religieus of christelijk bent. Iedereen, of althans de meeste mensen, doen er iets aan, christelijk of niet christelijk. Christenen vieren de geboorte van Jezus en niet-christenen zetten minstens in op een familiefeest met versieringen en lekker eten. Deze bijzondere feestdag, christelijk of seculier blijft met deze dubbelslag een bijzonder fenomeen.
